5.2. E.J. Van Gansen - E2: onrust in de Verenigde Departementen (1795-1797)

Dit is de tweede aflevering over het leven van Emmanuel Jozef van Gansen, één van de Kempense leiders van de opstand tegen de Franse bezetter in 1798, beter bekend als de Boerenkrijg.  De Zuidelijke Nederlanden worden geannexeerd in 1795; als onderdeel van Frankrijk voert men vanuit Parijs een republikeinse en revolutionaire politiek door in de 9 Verenigde Departementen. Vooral de nieuwe financiën en belastingen én de politiek van ontkerstening van de maatschappij doet het gemor en de weerstand toenemen. In de Kempen komt Jozef van Gansen voor een eerste keer op de radar van de Franse overheid, hij pleegt verzet! Veel luisterplezier! Volg de podcast hierboven en krijg automatische updates! www.gidsnummer53.com . 
Als je naar mijn website gidsnummer53.com/blog surft, vindt u extra beeldmateriaal en verhalen over E.J. Van Gansen en de Boerenkrijg. @luisteraars op Spotify en Apple Podcast: niet vergeten te raten aub. Dankjewel

Volg de podcast en krijg automatische updates!
@luisteraars op Spotify en Apple Podcast: niet vergeten te raten aub.

Chapters

• 0:00 Intro
• 0:48 De Boerenkrijg in de lagere school
• 3:31 Annexatie en de Verenigde Departementen
• 6:18 Verkiezingen in Westerlo
• 8:37 Plundering van de Nederlanden
• 12:22 Burgerlijke stand en Republikeinse kalender
• 14:05 Het Directoire opent de aanval op de Kerk
• 17:03 De afschaffing van de kloosters en de petitie van Jozef van Gansen
• 23:54 De sluiting van de abdij van Tongerlo
• 28:19 Het Laatste Avondmaal van Da Vinci
• 35:54 Tweestrijd in de Zuidelijke Nederlanden

Transcript

Vroeger in de lagere school herinner ik me dat we leerden over de Boerenkrijg. De Fransen waren de dwingelanden,  de slechteriken. Op grote tekenplaten aan de muur kon ik soldaten en gendarmes zien… lange blauwe vesten, witte broeken, nen zwarte hoed zoals die van Napoleon.. en vooral, die keken altijd heel kwaad en ze hadden allemaal een grote moustache… Voor mij ligt er een oude kleurenplaat die erg lijkt op die van de school; ze wordt bewaard in het stadsarchief van Herentals… La guerre des Paysan luidt de titel, ik zie een dorpsplein met een kerkje op de achtergrond. Met koorden wordt het kruis van de toren getrokken. Vooraan op de prent liggen de 2 kerkklokken die net uit de toren zijn gehaald. Centraal staat er een Vrijheidsboom met de fiere, wapperende tricolore. Gewapende franse soldaten voeren een geboeide priester weg; Rechts een huifkar waar andere soldaten de uit de kerk geroofde kostbaarheden inladen; de lokale bevolking, die er gelaten bij staat, wordt op afstand gehouden. Links achteraan,  zie ik boze boeren met vlegels en zeisen… ze worden tegengehouden door wat 2 leiders lijken te zijn. IS dit de start van de Boerenkrijg? Voor de maker van déze prent is de oorzaak van de opstand duidelijk: de antiklerikale wetten en ditto politiek van de Fransen! Maar was dat ook zo? Natuurlijk niet, een ongeluk komt nooit alleen, en een opstand al zeker niet! De rebellie van 1798 was het gevolg, het culminatiepunt zeg maar van een complexe, jarenlange samenloop van omstandigheden…, het zou een streekgebonden recalcitrantie zijn, die niet overal even hevig, virulent was… En graag leg ik enkele van deze elementen op tafel in deze 2e aflevering, met Jozef van Gansen die steeds meekijkt over mijn schouder…. 

1 oktober 1795, de Fransen hebben de Zuidelijke Nederlanden geannexeerd, eigenlijk worden onze gebieden niet eens overheerst, we zijn gewoon een deel geworden vàn Frankrijk!

Eén van de eerste dingen die de nieuwe machthebbers doen is de Zuidelijke Nederlanden omvormen tot de Verenigde Departementen, naar frans voorbeeld, dat spreekt voor zich. Ze maakten er 9 in totaal. Zo werd de huidige provincie Antwerpen (ongeveer hé) het departement van de 2 Nethen (met een h), les Deux Nethes in frans, klinkt wel grappig. O-Vlaanderen werd het departement de l’Escaut (de Schelde), Brabant de Dijle (la Dyle), en zo voort… Onze huidige provinciegrenzen gaan dus terug op die indeling van de Fransen. En die hebben héél bewust de grenzen zo gemaakt! Ze wilden ca 300.000 inwoners per departement (om het lokale bestuur naar Frans model zo efficiënt mogelijk te kunnen organiseren), maar vooral, ze wilden de grenzen van de aloude, feodale gewesten ‘doorbreken’, er was plots geen hertogdom Brabant meer, geen graafschap Vlaanderen… feodaal was gelijk aan oubollig dus dat kon niet in een tijd van revolutionaire vernieuwingen. Ook dorpen werden samengevoegd tot municipals, het bestuur ervan werd hervormd… De bestuurstaal werd het Frans, sans pardon… zonder pardon! De verfransing werd ingezet… vive le progrès, euh de vooruitgang, ik was al mee in da frans (al moet ik toegeven dat het int frans wel schoon klinkt). Op vele plaatsen werden vrijheidsbomen geplant, tegen het oude Ancien Regime… vive la république!!! Met een lied of een redevoering werd het nieuwe tijdperk van bloei en vrijheid ingehaald… de bomen waren het symbool van de Revolutie en alles waar ze voor stond! Vive la revolution!! Het idee kwam uit Amerika overgewaaid, zij hadden zo’n boom geplant als teken van vrijheid tegenover de Engelsen… u hoort beste luisteraar, toen al zat de trans atlantische wind al wel eens in onze richting!
Er veranderde van alles, en dat de lokale bevolking een beetje verloren liep, tja, da was de prijs he. En bovendien, ze waren nog maar net begonnen, het Directoire, die in Parijs het moordlustige schrikbewind van Robespierre had omver geworpen…

Er werden ‘democratische’ verkiezingen gehouden, het bestuur moest wel verzekerd blijven, er moest zoveel mogelijk continuïteit zijn… en zo ook in Westerlo. Vader Jean Baptist Van Gansen was zoals gezegd aan het begin van de podcast schepen van het dorp geweest onder de Oostenrijkers. en JB werd verkozen, nee, eigenlijk niet, hij werd aangesteld als Adjoint Municipal, één van de vertegenwoordigers van het departementsbestuur! Maakte dit hem een Fransgezinde? Nee, maar men vond geen bestuurders, dus vaak deden de oudgedienden maar voort, als tijdelijke oplossing, om erger te voorkomen? mss zelfs onder druk, dat zou ook kunnen… Door tijdgenoten wordt JB echter niet omschreven als “republicain”, wel als een eerlijk en rechtschapen man, maar iemand die niet daadkrachtig genoeg is in zijn ambt en zich al te snel laat leiden door anderen. En dat speelde tegen hem in deze troebele tijden. Hij zou dan ook niet lang Frans ambtenaar blijven, en daar zou het verloop der feiten én zoonlief Jozef een niet onbelangrijke rol in spelen.

Na de 1e Coalitieoorlog van 1794, hadden de Fransen ons een monstrueuze oorlogsschattingen opgelegd, waarbij vee, graan, arbeidskrachten, kunstwerken EN geld werden geëist van de nieuw veroverde gebieden… Onze contreien waren op slag geruïneerd, terwijl het ons onder de Oostenrijkers economisch nog redelijk voor de wind ging, zeker in vergelijking met andere gebieden in West Europa.

En hierboven op werd ons financieel systeem na de annexatie geïntegreerd in het Franse model! Stelselmatig werd ons eigen muntsysteem vervangen door papieren assignaten. Ik ben eens gaan kijken hoe die er uitzagen, en eigenlijk waren da gewoon vellekes papiergeld met veel handtekeningen op, maar, die eigenlijk niks waard waren, in het beste geval 1 a 2% van de waarde die de gangbare geldstukken. En wat was nu het verderfelijke? Wel, de Fransen betaalden hier alles met papiergeld (en ge had niks te ruttentutten, aanpakken die handel!). Op een bepaald moment ging men zelfs de lonen (te starten met het overheidspersoneel) uitbetalen in dat waardeloos papier, en toen was het letterlijk om zeep! Er ontstond hyperinflatie, of wat had u gedacht; ook de prijzen van zo goed als alles stegen naar een duizelingwekkend soms wel 30-voud van de prijzen van enkele maanden er voor… en dat terwijl de belastingen en bijdragen aan de Franse staat wel in klinkende munt dienden betaald te worden… het echte geld vloeide dus naar Parijs! Het was een totale plundering van de Nederlanden, de economie stuikte in elkaar… Om u luisteraar een idee te geven: wanneer later (in 1798) de Franse frank, een échte munt, werd ingevoerd, had het papieren geld nog slechts 0,034% van haar nominale waarde! Ik kom straks nog even terug op die assignaten … der hing daar nog een ander reukje aan. 

En het gaat verder… Einde van dat jaar 1795 kwam er een nieuw en zogezegd eerlijker belastingsysteem, maar,... ze zat vol met uitzonderlijke heffingen die op de kap van de gewone man kwamen. Zo was er bijv de speciale oorlogsbijdrage voor de ZNL, 40 miljoen pond… als deel van Frankrijk, betaalden de Verenigde Departementen gewoon mee voor de Franse oorlogen, en die kosten een fortuin, zoals alle oorlogen!

Door al het voorgaande nam vooral op het platteland de armoede in snel tempo toe… uit wanhoop gingen sommigen over tot “brigandage”, tot struikroverij … onthou vooral de naam “Brigand” beste luisteraar, die gaat nog een paar keer vallen in het vervolg van de podcast. 

De bendes van Bakelandt en Charlepoeng zouden zelfs nog een stap verder gaan… die naam Charlepoeng is trouwens een verbastering, een vervlaamsing van Charles de Loupoigne, een dorpje in de buurt van Genappe in Waals Brabant. Wel die boys (and girls by the way, geen deernes om zonder handschoenen aan te pakken), wel die gaan roven en brandschatten, en niet enkel de Franse bezetter bestrijden; en ondanks het feit dat ze later in onze geschiedschrijving bijna als helden zouden worden voorgesteld, opgevoerd, waren ze vaak niet meer dan criminelen, die vooral voor eigen rekening en verrijking werkten. 

Ondertussen was met de oprichting van de Burgerlijke Stand ook de Republikeinse kalender ingevoerd: jaren, maanden, dagen, uren, alles werd aangepast. Zo heette de maand januari plots Pluviose (de regen maand), februari, Ventose (de windmaand), en maart Germinal (de kiemmaand), en ga zo maar voort… elke maand was genoemd naar het klimaat in Frankrijk. Ook de jaartelling begon terug vanaf 1792… en zelfs een decimale tijdsregeling werd ingesteld (een etmaal had plots maar 10 uur ni meer, een uur 100 min…), om het simpel te zeggen, heel verwarrend voor de mensen, toen al en ook nog vandaag nog! Ik gebruik voor de data in deze podcast dan ook gewoon onze huidige jaartelling, niks moeilijke franse hooi- of andere fruit maanden. 

Zomer 1796… het gonst van de geruchten… wat is het Directoire van plan. U moet weten beste luisteraar dat naast alle andere hervormingen het Frans bestuur al van in het begin bezig is met een frontale aanval op de Kerk, de geestelijkheid en het Katholieke geloof zelf, net zoals ze in Frankrijk al gedaan hadden net na de Revolutie. En ook bij ons mikte men op een totale ontkerstening van de samenleving, de rede, da was de enige waarheid. En omdat de Verenigde Departementen gewoon een onderdeel van Frankrijk geworden waren, werd er bij ons dezelfde politiek van laïcisering gevoerd! En dat ging ver, heel ver… Met het afvoeren van de Gregoriaanse kalender waren de kerkelijke feestdagen, de heiligendagen, al afgeschaft en vervangen door Republikeinse tegenhangers; zelfs het woord zondag mocht niet meer gebruikt worden. Dat was een eerste voorsmaakje… het opwarmertje! 
Maar de echte aanval zou, zoals zo vaak, eerst op een slinkse manier, via propaganda en fake news, gebeuren… want men wilde de bevolking niet direct té veel bruskeren, weet u wel, maar ja, ook zoals steeds kwam de aap al snel uit spreekwoordelijke, republikeinse mouw, en kwamen er een reeks antiklerikale wetten die écht kwaad bloed zouden zetten! 

De eerste stap die de overheid nam was het afschaffen van kloosters en abdijen… het was een logische stap die niet enkel omwille van de ontkerstening werd gezet. Nee, nee, het ging om meer, het ging om GELD, heel veel geld zelfs. De onteigening en de geleidelijke verkoop van alle kerkelijke domeinen en goederen, en die waren enorm zoals u weet, hadden als doel de steeds lege staatskas in Parijs te vullen. De Fransen plunderden dus gewoon voort… Weet u nog dat ik nog iets ging zeggen over die assignaten? Wel, net zoals in Frankrijk was gebeurd, met de exuberante opbrengsten van de nationale goederen wilde men dat waardeloos papiergeld ‘financieren’.. maar zelfs dat was niet genoeg en dus ging zo goed als iedereen failliet, letterlijk, een hoop corrupte politici, hun bankiers en de nieuwe grootindustriëlen niet te na gesproken!.

Men is hier bij ons, op de hoogte dat die plannen in Parijs op tafel liggen hé… en al zeker bij de familie van Ganzen, want pa is publiek ambtenaar…. en Jozef kon niet langer lijdzaam toezien, zijn mond houden… Uit protest stelt hij een petitie op, en hij deed dat net op het moment dat ze in Parijs, tijdens de Assemblée Nationale, gingen stemmen over die opheffing van de kloosterorden en hun goederen. En om u een idee te geven van de valse propaganda die er werd gevoerd, wel, volgens de voorstanders van de wet, zouden de kloosterlingen zelf gevraagd hebben om hun afschaffing. Het was duidelijk één grote politieke leugen, en daar tegen fulmineerde van Gansen en zijn kompaan, de Westelse landmeter Albert Meulemans, wapenbroeder en mede-officier van Jozef tijdens de Brabantse Omwenteling…

Ze schrijven in niet mis te verstane woorden: (ganzenveer)

“Aan de Wetgevende Macht:

“Wij, onderschrevene borgers van de gemeynte en Canton Westerloo  /  Departement der Twee Nethen, /  met verbaesthyd gehoort hebbende / dat er rapporteurs aen het corps der Wetghevende Magt tot Parys seggen / dat het Belgieks volk verlangt de suppressie van haere reguliere geestelyckheyd,/  verclaeren wy by desen dat die rapporteurs ons valschelyck betighten, / én bedriegen de Wetghevende Magt, / vermits wy niet meer verlangen, als de behoudenisse van de geestelycke gemeyntens / die altyd besorght hebben het geluck van ons land / en niet op en houden / hetselve ons alsnog te besorgen, so in het tydelycke als in het geestelycke./  Wy willen dan / voor soo veel het in ons is, / dat de religieuse gemeyntens van ons land gehandhaeft worden in hunnen staet en professie, / en beroepen ten dien eynde de rechtveerdighyd der Wetghevers van de Republiek.

Tot teeken der waarhyd teekene wy dit tegenwoordig op heden, van Gansen Jozef ende Albertus Meulemans, landmeter. Fructidor, jaar 4. Da's dus ergens na 16 augustus, in 1796.

Deze protestbrief is duidelijk: er mag niet geraakt worden aan de religieuze orden in het land, want zij zijn er altijd geweest en ze zorgen voor het geluk van de mensen! Valt het u ook op dat er hier de behoudsgezinde woorden van een Statist resoneren?

Van Gansen en Meulemans (onthoudt toch die naam maar beste luisteraar) bleven met hun petitie niet enkel rond de kerkentoren van Westerlo of Tongerlo, nee, nee, ze zagen het veel groter en ze gingen zo ver als de steden en Vrijheden van Herentals, Geel, Mol en heel wat dorpen daar in de buurt. Ze verzamelden iets meer dan 7500 handtekeningen, de meeste in Herentals en in Balen… uiteindelijk, gezien de bevolkingsdichtheid destijds in de Kempen, toch een aardig aantal!

Nu, met hun actie kwamen de beide heren direct in het vizier van het departementsbestuur der 2 Neten; en die konden er op zijn zachtst gezegd, niet mee lachen. De kantonscommissaris van Westerlo kreeg direct de opdracht de hele zaak te onderzoeken, Van Gansen aan te houden en hem voor de vrederechter te brengen, en dit op beschuldiging van oproerkraaierij én van afpersing! Vele handtekeningen uit de petitie zouden namelijk verkregen zijn onder bedreigingen… Van Looy (van Leuy op zijn kempens), zo heette deze commissaris, was volgens bepaalde bronnen, een dronkaard eerste klas en een man met een kort lontje. Maar ondanks het feit dat hij dan blijkbaar regelmatig in beschonken toestand rondliep, was hij toch helder genoeg om in een brief aan het departement te schrijven (ganzenveer): “Ik weet wel dat het mijn plicht is om de genaamde Jozef Van Gansen voor de Vrederechter te brengen, maar men moet toch overwegen dat het algemeen geweten is dat de gezegde Van Gansen novice is geweest bij de Kapucijnen en dat hij sindsdien dwaze gedachten en een nog enigszins vertroebelde geest heeft”. (Hier heeft u al verwijzing naar verleden int klooster, Jozef kan blijkbaar niet goe nadenken). Van Looy vervolgt met te zeggen dat hij zeker en vast niet laf is en dat hij de ‘weerspannige’ op gevaar van eigen leven best wel durft aanhouden, als hij toch nog maar 1x het bevel zou krijgen…” Wel, binnen de 4 dagen was er dat nieuwe bevel, en deze keer kwam het via de vrederechter zelf, die ineens ook in Antwerpen kon gaan uitleggen waarom zijn commissaris niet direct de bevelen van het departementale bestuur opvolgde… Van Looy mocht dus al zijn moed bijeenrapen en, nadat dat blijkbaar gelukt was, arresteerde hij  op 20 oktober 1796 om 8u ‘s morgens Jozef Van Gansen. Een half uurtje later stond deze laatste al voor Vrederechter Wuyts; ook Meulemans was ondertussen opgepakt en voor de rechter gedaagd… Maar, vermits Van Looy amper iets kon bewijzen van die afpersing, liet de vrederechter beide mannen weer vrij! In de nasleep kreeg de commissaris vanwege zijn eigen ‘baas’ zelfs een klacht voor wangedrag aan zijn been bij het departementsbestuur… laten we zeggen dat beide heren niet zo goed overeen kwamen, en dat zou later ook nog blijken!

De petitie bleef dus zonder directe juridische gevolgen voor Van Gansen en Meulemans… maar ook de Fransen hadden er zich niet al te veel van aangetrokken… Op 1 september 1796 werd de wet op de afschaffing van kloosters en abdijen geproclameerd in de steden en dorpen van de ZNL… 

Voor van Gansen en de inwoners van Westerlo en de wijde omgeving, had de opheffing van de kloosterordes een direct en heel zichtbaar gevolg. Eén van de getroffen ordes, was nl. die van de Norbertijnen, en die woonden al sinds eeuwen in de OLV abdij van Tongerlo!

3 december 1796… Hoofdcommissaris Périn en enkele van zijn gendarmes komen laat in de avond in Tongerlo aan. Het is ijskoud, er hangt sneeuw in de lucht. Ze draaien de lange lindendreef in die tot aan de flauw verlichte abdijpoort loopt… In het schijnsel van de lantaarn  stijgt Périn af… hij bonkt op de zware deur… “Ouvrez les portes au nom de la République, Dépêchez vous”! Pater portier komt toegelopen, “oui oui, j’arrive” roept hij terug vanachter de gesloten poort, zo snel hij kan trekt hij de grendels weg… zonder zich bekend te maken, stappen de ruiters de abdij binnen; voor het Prelaatshuis houden ze halt. Périn wil de onmiddellijk de abt spreken, want hij heeft het bevel tot uitzetting van de paters en de sluiting van de abdij bij zich! Ze eisen ook een paar goeie kamers, veel eten en drinken en een warm bad! De paters kregen van de commissaris gedaan dat ze nog 2 dagen mochten blijven om hun persoonlijke spullen te pakken en te vertrekken. Op 6 december in de ochtend, tijdens de allerlaatste mis die de Norbertijnen van Tongerlo mochten houden, viel kantoncommissaris Van Looy, u kent hem nog wel, onze moedige dienaar der wet, de kerk binnen met 40 soldaten… “In de naam der wet en van de Republiek, zo snauwde Van Looy de Prior toe, ik gebied u en de uwen van hier te vertrekken, en onmiddellijk, zonder toeven, de plaats te ruimen. Komt gij niet spoedig mijn bevelen na, zoo doe ik u door het krijgsvolk buitenwerpen…” De Prior protesteerde nog wel even dat ze nog niet klaar waren met de mis, maar al snel liep de hele kloostergemeenschap - teneergeslagen en verward - de poort uit van hun geliefde godshuis. Achter hen verzegelden Périn en Van Looy de poorten van de abdij. Het sneeuwde… 

Door al het tumult was er op respectabele afstand een menigte samengetroept; zij konden niet anders dan het ganse schouwspel met lede ogen aanzien… Ik durf er bijna om te wedden dat Jozef van Gansen, Meulemans en anderen, ook tussen de omstanders stonden… hun woede, hun zin tot verzet zal daar enkel maar zijn toegenomen!! Maar voorlopig hielden ze zich nog kalm…

Begin 1797 zouden trouwens de nog resterende Kempense kloosters volgen: Postel, Averbode, Herentals, Lier, enz… tot ze allemaal leeg stonden… klaar voor de verkoop!

Maar, eerst nog even terug naar de sluiting buitenzetten van de paters in Tongerlo is een klein zijsprongetje waard. Kent u het befaamde schilderij Het Laatste Avondmaal van Da Vinci dat in de abdij hangt? Ja, super, want dit werk staat op de Vlaamse Topstukkenlijst, en zelfs heel hoog op die lijst (in de buurt van het Lam Gods van Van Eyck en de Kruisafneming van Pieter Paul Rubens). Kent u het niet? Dan zal ik u beste luisteraar er iets over vertellen. 

Het originele werk van Leonardo, staat als half mislukte fresco op een muur in de refter van het Dominicanenklooster van Santa Maria delle Grazie in Milaan. Toen Lodewijk de Twaalfde, koning van Frankrijk, in 1499 het hertogdom Milaan veroverde op de Sforza’s, was hij toch wel onder de indruk van het toen al beroemde fresco. De Fransen bestelden waarschijnlijk een replica op doek bij Da Vinci. Bijgevolg is het werk groot, heel groot. Het meet vandaag 9m op 4,5m en dan te weten dat er in de loop der tijden nog stukken zijn afgesneden! 
Want vergeet niet beste luisteraar, een replica is geen kopij! Het is gemaakt in het atelier van de schilder zelf, op ware grootte en zo dicht mogelijk aanleunend bij het origineel. Tussen 1507 en 1509 werd er door de leerlingen van Da Vinci (Giovanni Boltraffio, Gianpetrino, Andrea Solari, Francesco da Melzi, ea met wrschnlijk een laatste toets door de meester zelf) aan gewerkt. Nota: deze leerlingen zijn allemaal grote schilders geworden uit de hoogrenaissance, geen prutsers, ze hebben werken hangen in de grootste musea ter wereld tot het Louvre toe…)

Nadat het was afgewerkt, reisde het doek naar Frankrijk. Na enkele wisselingen van eigenaar, kon de prelaat van Tongerlo, Arnoldus Streyters, het in Antwerpen kopen voor 450 Rijnsgulden, een behoorlijke som geld, ook toen al! Het giga werk zou een plaats krijgen in het koor van de nieuwe, vandaag helaas verdwenen kerk van de abdij. Rubens, Van Dijck, vele grote Vlaamse en andere meesters zouden er komen naar kijken, zo groot was de weerklank van het werk destijds! 
En toen werd het 15 november 1796, 3 weken voor de sluiting van de abdij. Er wordt aangebeld aan de grote poort (klingelen klokje)! “Ouvrez la porte au nom de la République” wordt er geroepen (waar hebben we dat nog gehoord, al was de toon deze keer mss wel wat vriendelijker). Er staan 3 Franse commissarissen buiten, en zij kwamen het onheilsbericht afleveren waarin stond dat de laatste 2 decaden van de abdij waren aangebroken. De paters hadden nog 20 dagen om hun boeltje pakken en te verdwijnen!. Bovendien maakten ze een inventaris van alle kunst die zich in de abdij bevond. Daar waren de Fransen al een tijdje mee bezig, want vanuit Parijs wordt alle interessante kunst in de bezette Zuidelijke Nederlanden in beslag genomen en naar Frankrijk gesleept; formaat speelt geen rol. En wees maar zeker dat de 3 Franse sjarels  heel hard geïnteresseerd waren in de Da Vinci. "Où est la Dernière Cène de Da Vinci”? vragen ze aan de paters. “Niet hier in de abdij beste commissarissen” was het antwoord. Enkele weken voordien had de broer van de prior - op vraag van de abt, die het onheil zag aankomen - het immense schilderij weggenomen en verstopt; een pater schreef even later in zijn dagboek “hoe het met deze schilderij gelegen is, dient gezwegen te worden”. Niemand mocht dus weten waar het was, het moest en zou geheim blijven.
Volgens de overlevering werd het doek verstopt door notaris Verhaert uit Herselt, een dorpje niet zo ver van Tongerlo. Heeft het echt jarenlang op zolder gehangen, verstopt in het dakgebinte? Niemand weet het zeker, de eerste keer na de Franse Tijd dat er weer sprake is van het schilderij zijn we al in 1825!!! En pas rond 1870 is het zeker opnieuw in de abdij aanwezig. Al die tijd hebben de paters geprobeerd het werk te verkopen, om extra geld te hebben voor de wederopbouw van hun abdij.

Want wat zou er na 6 december 1796, na de verzegeling gebeuren met het majestueuze klooster? Wel, het domein werd in 2 loten verdeeld en in mei 1797 openbaar te koop aangeboden als zwart goed. Als teken van protest weigerde het voltallige gemeentebestuur van Westerlo, vader van Gansen incluis, aanwezig te zijn bij de officiële lichting van de zegels. Maar tevergeefs… de publieke verkoop ging gewoon door en 3/4e van de abdij zou tot op de grond worden afgebroken, de oude kerk, het grote klooster, de brouwerij, alles weg, voor altijd. Enkel het gedeelte vooraan aan de ingangspoort bleef gespaard van de sloophamer en in 1840, 44 jaar later dus, kwamen er een 5-tal paters terug om de abdij - niet meer dan een ruïne - opnieuw leven in te blazen. Met het geld van de Da Vinci wilden ze een nieuwe kerk bouwen, een nieuw kloostergebouw oprichten… maar de verkoop is nooit gelukt. Vandaag hangt het prachtige doek in het Da Vinci Museum van de abdij, al is het sinds 1 november officieel in restauratie vertrokken, voor hoe lang? Moeilijk te zeggen, het was er in elk geval dringend aan toe! 

Maar genoeg over de sluiting van de abdij van Tongerlo en het Laatste Avondmaal, al zal de rol van de abdij nog niet uitgespeeld zijn, we komen er later nog terug. zoals u zal merken. Ma bon, weer naar de Fransen met hun maatschappelijke hervormingen…

Het gemor werd dan mss wel steeds luider… maar niet overal hé!!! Vergeet niet beste luisteraar, dat ook een deel van de bevolking niet tegen de nieuwe Republiek waren… want in het Revolutionaire gedachtegoed zaten natuurlijk veel zaken die als heel vernieuwend, vooruitstrevend werden aanzien. Zeker in de steden, bij de burgerij, bij industriëlen, bij bankiers en financiers, laten we zeggen bij de oude Vonckisten, die waren echt niet zo vies van wat de Fransen aan het doen waren… Je voelt als je over de oorzaken van de Boerenkrijg leest, hoe de hele situatie stilaan een wig begint te drijven door de maatschappij… er zijn voor én tegenstanders, er is het geloof versus de rede, steden vs platteland, rijk vs arm… en de verkoop van de zwarte goederen had dat enkel nog maar versterkt… Er waren wel mensen die die  domeinen kochten hé… en had ik u al gezegd dat plat opportunisme, corruptie en winstbejag vrij spel hadden en kregen…. ja zeker hé.

Er was op een jaar tijd al heel veel veranderd in de Verenigde Departementen en in de stille Kempen, en er zou nog veel meer komen in de jaren die volgden… We naderen stilaan de “Beloken Tijd”, en ook Jozef van Gansen zal behoorlijk radicale dingen gaan doen… maar dat is voor de volgende aflevering. Tot dan beste luisteraar.